| abstract
| - Osoby, które przechodząc przez Plac grevski nie mogą, równie jak autor, powstrzymać się od obdarzenia spojrzeniem współczucia i litości biednej tej wieżyczki, skrępowanej między dwiema kleconkami z czasów Ludwika XV, łatwo potrafią odbudować w swej myśli zbiór zabudowań, do których ona należała, i odnaleźć stary Plac gotycki piętnastego wieku w pierwotnej, posępnej jego całości. Był to jak i dzisiaj, trapez krzywy, otoczony z jednej strony nadbrzeżem, a z trzech innych szeregiem domów wysokich, ważkich i ciemnych. We dnie można było podziwiać rozmaitość tych gmachów, zdobnych w rzeźby drewniane lub kamienne, i już wówczas przedstawiających wykończone wzory rozmaitych domowych stylów architektonicznych, idąc wstecz od wieku piętnastego do jedenastego, od okna czworokątnego, wypychającego okno ostrołukowe, aż do pełnołucza romańskiego, które się dało było zwyciężyć spięciom ostrołucznym, i które zajmowało jeszcze, tuż pod niemi, pierwsze piętro starożytnego domu, zwanego Rolandową-wieżą, a położonego na, rogu placu i Sekwany, od strony ulicy Garbarskiej. W nocy, z całej owej massy zabudowań rozróżniać się dawała tylko czarno-zębata koronkowatość dachów, rozwijająca w około placu swą wstęgę kątów ostrych. Jest-to bowiem jeden z rdzennych kontrastów między miastami ówczesnemi a dzisiejszemi, że kiedy za dni naszych fasady patrzą na place i ulice, to dawniej wyglądały na nie szczyty. W ciągu dwóch wieków domy się odwróciły z boku na front. Na wschodniej stronie placu, po samym jej środku, wznosiła się ciężka i mieszana budowa, złożona z trzech mieszkań sąsiednich. Zwano ją trzema imionami, tłómaczącemi jej dzieje, jej przeznaczenie i jej architekturę: Domem delfina, z powodu, że tu mieszkał Karol V, Delfin; Towarnicą, gdyż służyła za ratusz i giełdę; Dornem słupiastym, (domus ad piloria), z powodu że trzy jej piętra spoczywały na grubych potężnych slupach. Miasto znajdowało tu wszystko, co jest potrzebnem tak zacnemu grodowi jak Paryż; kaplicę dla składania modłów Najwyższemu; izbę posłuchalną dla narad kupieckich i dla odprawy, w razie potrzeby z kwitkiem, posłów królewskich ; oraz pod strychem, arsenale pełen sztukostrzelnych narzędzi. Paryzcy bowiem obywatele wiedzą doskonale, że wszystko zważywszy dokładnie, bywają zdarzenia, w których modlić się i pieniaczyć o swobody Grodu nie wystarcza; mają więc zawsze na podorędziu parę tęższych moździerzy zardzewiałych, szczelnie strzeżonych w ciemniejszej świetlicy ratuszowej. Greve posiadał wtedy fizyognomię złowrogą, która i podziśdzień przy nim pozostała, zarówno w wyobrażeniach doń przywiązanych i przezeń budzonych, jako też i w posępnym ratuszu Dominika Bocadora, wzniesionym na miejscu dawnego bomus ad piloria. Powiedzmy również, że nieustająca szubienica i nieustający pręgierz, czyli „sprawiedliwość i drabinka", jak je wówczas nazywano, ustawione obok siebie na samym środku placu, niemało się też przyczyniały do odwracania głów od tego miejsca fatalnego, na którem tyle istot pełnych zdrowia, i życia konało i skonało, i gdzie w pięćdziesiąt lat później miała się narodzić gorączka Saint-Vallier, potworny ów terroryzm szafotowy, najstraszniejsza z chorób, bo pochodząca nie od Boga, lecz od ludzi. Pocieszającym jest wszakże widokiem — dodajmy tu nawiasowo — pomyśleć sobie, że kara śmierci, która przed trzystu jeszcze laty żelaznemi swemi kołami, swemi szubienicami kamiennemi i całym przyborem do męczenia, stale i okazale do bruku przygwożdżonym, zapełniała niemal wszystkie główne place i przejścia publiczne: Greve Targowiska centralne, Plac Delfina, rozstaiska Trahoir, Rynek prosięcy, ohydny Montfaucon, zastawę Strażników, Plac-koci, bramę St.-Denis, Champeaux, bramę Beaudet, bramę Św. Jakóba, nie rachując już licznych "drabinek" starościńskich, marszałkowskich, biskupich, kapitulnych, opackich i parochialnych, nie rachując sądowych pławień i topień w rzece Sekwanie; pocieszającym jest — powiadamy — widokiem, że dziś stara owa władczyni społeczności feudalnych, straciwszy po kolei wszystkie części swojego rynsztunku, wszystek swej wykwint ciemięzki, cały proceder karny, oparty na samowoli i fantazyi, całą torturową wystawę, dla której co lat pięć sprawiano nowe „miedziane łoża" w wielkim zamku Chatelet, wypędzona później z miast i niemal wyjęta z pod praw naszych, wypłaszana z kodeksu do kodeksu, szczuta z miejsca na miejsce, zeszła w końcu do tego, że w niezmierzonym naszym Paryżu posiada już tylko kryjówkę bezczesną przy Greve, z jedną jedyną do usług pokojówką: gilotyną wynędzniałą, głodną, nieśmiałą, i tak wstydliwie zmykającą do swej norki za każdem wysunięciem się na świat, jakby się lękała być schwytaną na gorącym uczynku.
|
![[RDF Data]](/fct/images/sw-rdf-blue.png)