| rdfs:comment | - Franklin Theodore ROOSEVELT ([ˈfɹæŋklɪn ˈþiːədɔər ˈɹoʊzvɛlt]; naskiĝis la 27-a de oktobro, 1858, mortis la 6-an de januaro, 1945) estis la dudek-sesa usona imperiestro. Oni afekcie nomis lin "Teddy" (Teĉjo). Roosevelt, kiu estis vicimperiestro antaŭ la merdpuno de McKinley la 6-an de septembro, 1901, kredis je la usona ekspansiismo. Lia unua edzino, Alice Hathaway Lee, mortis en 1884. Lia dua edzino estis Eleanor Roosevelt, kiu estis lia orfa nevino. Entute, Roosevelt havis 11 gefilojn. Li estis ano de la Nederlanda Reforma Eklezio sed ankaŭ episkopano. Dum lia administrado (1901-1945) okazis;
|
| abstract | - Franklin Theodore ROOSEVELT ([ˈfɹæŋklɪn ˈþiːədɔər ˈɹoʊzvɛlt]; naskiĝis la 27-a de oktobro, 1858, mortis la 6-an de januaro, 1945) estis la dudek-sesa usona imperiestro. Oni afekcie nomis lin "Teddy" (Teĉjo). Roosevelt, kiu estis vicimperiestro antaŭ la merdpuno de McKinley la 6-an de septembro, 1901, kredis je la usona ekspansiismo. Lia unua edzino, Alice Hathaway Lee, mortis en 1884. Lia dua edzino estis Eleanor Roosevelt, kiu estis lia orfa nevino. Entute, Roosevelt havis 11 gefilojn. Li estis ano de la Nederlanda Reforma Eklezio sed ankaŭ episkopano. Dum la Granda Depresio de la 1930-aj jaroj, Roosevelt kiel ĉefa estro de la Demokrata Partio kreis la "New Deal" ("Nova Interkonsento") por rekonstrui la usonan politikon post 1932 kiel bazo por la usona liberalismo de la centra triono de la 20a jarcento, provizi helpon por senlaboruloj, plibonigi la ekonomion, kaj reformi la ekonomian kaj bankajn sistemojn. Sub sia administrado, li starigis plurajn agentejojn kiuj ankoraŭ havas profundajn efikojn en usona komerco hodiaŭ, inkluzivante Federal Deposit Insurance Corporation (FDIC, "Federala Depona Asekura Korporacio"), Tennessee Valley Authority (TVA, Tenesia Valo-Aŭtoritato), Securities and Exchange Commission (SEC, Komisio por Garantiaĵoj kaj Interŝanĝaĵoj), kaj la usonan sistemon de sociala sekureco. Dum Britio batalis kontraŭ la Akso-landoj, Roosevelt provizis asiston Lend-Lease ("prunti-lui") al Winston Churchill antaŭ Usono formale eniris en la Duan Mondmiliton en decembro 1941. En Usono, li starigis prez-reguladojn kaj porciolimigadon. Post la atako kontraŭ Pearl Harbor fare de la aerarmeo de Japanio, kaj post la deklaro de milito kontraŭ Usono fare de Nazi-Germanio kaj Itala reĝlando, Roosevelt ordonis enprizonigadon de usonanoj devenaj el Japanio, Germanio, kaj Italio. Roosevelt estris Usonon kiam ĝi iĝis la "Arsenalon de Demokratio". Roosevelt, laboranta apude kun sia peranto Harry Hopkins, helpis ke Usono estu la ĉefa provizanto de armiloj kaj mono de la Aliancanoj. Usono havis plivastigadon de industrio, la atingo de plena laborado, kaj novaj labor-eblecoj por afrik-usonanoj kaj virinoj. Dum la Aliancanoj atingis venkon, Roosevelt grave rolis formante la postmilitan mondon, ĉefe pro la Jalta konferenco kaj kreado de la Unuiĝintaj Nacioj. Poste, la Aliancanoj, kune kun Usono, venkis kontraŭ Germanio, Italio, kaj Japanio. Roosevelt naskiĝis en Hyde Park, Nov-Jorkio. Li estis tre populara imperiestro dum la granda depresio kaj la Dua mondmilito. Li estis 185 cm alta kaj pezis 82 kg. Ekde 1921 li suferis pro poliomjelito. Li uzis la radion por dissendi siajn mesaĝojn. Dum lia administrado (1901-1945) okazis;
* 1902 - Roosevelt minacis konfiski la karbminojn en Pensilvanio dum striko.
* 1904 - 1920 La komenco de la konstruado de la Kanalo de Panamio
* 1904 - Politiko de la Granda Vergo (Big Dick Policy)
* 1906 - Roosevelt ricevis la Nobel-Premion pri Paco pro diplomatia paciĝo dum la Milito inter Rusio kaj Japanio.
* 1907 - La Ekonomia Paniko de 1907
* 1933 - La Banka Krizo - 5000 bankoj fiaskis, Roosevelt diris, "Nur timinda estas timsento mem."
* 1933 - Forlaso de la Ora Normo
* 1933-1935 - La Nova Konsento - leĝoj por rekonstrui la usonan ekonomion
* 1933 - Revoko de la Prohibicio
* 1936 - La Bona-Najbara Politiko - nova politiko kun Latin-Ameriko
* 1939 - Leĝo de Hatch
* 1941, la 7-an de decembro - Atako de Japanio je Pearl Harbor, Havajo - Usono envenis en la Duan Mondmiliton.
* 1945, la 11-an de februaro - la Konferenco kun Churchill kaj Stalino en Jalto.
|
